Η ίδρυσή του:
Μία μόνο αξιόλογη πηγή μας προσδιορίζει ότι το Ίσαρη υπήρξε σχεδόν 200 χρόνια πριν την Επανάσταση του 1821.
Ο Ιταλός ιερέας και περιηγητής Pier Antonio Pacifico σε περιοδεία του, η οποία ξεκίνησε το 1686 και διήρκεσε 10 χρόνια, περιέγραψε λεπτομερώς τα όρια κάθε επαρχίας του Μωριά.
Το Ίσαρη αναφέρεται στην 3η επαρχία, αυτή της Μεσσηνίας και συγκεκριμένα στη περιοχή του Λεονταρίου.
Το όνομά του:Η προέλευση του ονόματός του Ίσαρη στηρίζεται σε διάφορες εικασίες και ιδιαίτερα στη παράδοση.Η πρώτη είναι, η ονομασία, να προέρχεται από τη Τουρκική λέξη Ισάρ, η οποία στηρίζεται σε παραπομπή από την «Ιστορία του Οθωμανικού Κράτους» του ιστορικού Hammer και σημαίνει φρούριο.Η δεύτερη στηρίζεται στα Απομνημονεύματα του Αγωνιστή του 1821 Παπαθανάση Σιώρη, ότι η ονομασία προέρχεται από τον πρώτο κάτοικο της περιοχής τον Ίσαρη, ο οποίος ήταν βοσκός και έμενε στο χωριό Αγριακόνα. Βοσκώντας τα πρόβατά του στον σημερινό Προφήτη Ηλία, τυχαία ανακάλυψε πηγή με νερό , τη σημερινή Κεντρική Βρύση και κατόπιν την Απάνω Βρύση. Για να προφυλαχτεί από τις επιδρομές των Τούρκων, κατοίκησε σε ταπεινό σπίτι, μαζί με την οικογένεια του δίπλα στη Κεντρική Βρύση και επιδόθηκε σε αγροκαλλιέργειες.Πιο βάσιμη, πιθανή, εκδοχή φέρεται η δεύτερη ,υποστηριζόμενη και από τα γραπτά πολλών ιστορικών της εποχής όπως ο Φωτάκος ο οποίος συχνά γράφει: «εις του Ίσαρη , από του Ίσαρη». Με βάση αυτή την εκδοχή έγινε και η αλλαγή του ονόματος του χωριού, επί Μεταξά, σε « Ίσαρης». Επίσης ακόμα και σήμερα υπάρχει οικογένεια με παρεπώνυμο Ίσαρη, αυτή του Δούκουρη.
Η οικογένεια Βελλή φέρεται να πήρε το επώνυμό της από ένα συμβάν, που έλαβε χώρα την προεπαναστατική περίοδο και τα περιγράφει ο αείμνηστος Γρηγ. Καραλής στα Νέα της Μεγαλόπολης. Μόλις έγινε γνωστό ότι θα ερχόταν στο χωριό από το Δεδέμπεη, ο Βελή-Μπέης, για να εισπράξει φόρους, δύο Ισαραίοι, ένας Ρουμβούτσος και ένας Ζέρβας (Τζελίνης), έστησαν ενέδρα στο ύψωμα Κοκορεφιδιές, κοντά στη βρύση του Κούκι και σκότωσαν τον Βελή-Μπέη. Η ακολουθία του τράπηκε σε φυγή και οι δύο Ισαραίοι, αφού πήραν μαζί τους τον εξοπλισμό του Βελή-Μπέη, ανέβηκαν στην αγορά. Ο Ρουμβούτσος περήφανα επεδείκνυε το φέσι και το σπαθί του Τούρκου αξιωματικού και έτσι του έδωσαν το παρώνυμο Βελλής, το οποίο επικράτησε ως επώνυμο. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι οι οικογένειες των Βελλαίων και των Ρουμβουτσαίων έχουν χωράφια σε συνεχόμενες θέσεις, π.χ. στα Στουρνάρια κ.α. Κάτι ανάλογο φαίνεται να συμβαίνει και με άλλες οικογένειες, όπως αυτές του Καραλή και του Τσαγκόγεωργα, των οποίων οι αρχηγοί ήταν αδέρφια και τα χωράφια τους ήταν σε θέσεις συνεχόμενες.
ΤΟ ΙΣΑΡΗ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ
Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για το Ίσαρη πριν την Επανάσταση του 1821. Το Ίσαρη, λόγω της απρόσιτης θέσης του και των πυκνών δασών του, ήταν καταφύγιο και πέρασμα των κλεφτών και των αρματολών.
Ο Στρατηγός του Αγώνα Αθ. Γρηγοριάδης γράφει: « Ως ορμητήρια οι κλέφτες και αρματολοί είχαν…., την κώμην Ίσαρι, κείμενη υπό την κορυφήν υψηλού και πετρώδους βουνού, ως ορεινήν και πολύ οχυράν, από την οποία κατεφαίνοντο αι επαρχίαι Φαναρίου, Λεονταρίου και αυτή η Μεσσηνία. Η κώμη αυτή υπήγετο τότε εις την επαρχία Φαναρίου».
(Φανάρι - Βυζαντινή ονομασία της επαρχίας Ολυμπίας που περιελάμβανε τους δήμους Ολυμπίων, Λυκόσουρας (Ίσαρη) και Είρας (Αμπελιώνα).
Από τα απομνημονεύματα του Παπαθανάση Σιώρη, μαθαίνουμε ότι δύο φορές μετά την Επανάσταση του Ορλώφ το 1770, οι Ισαραίοι έδωσαν μάχες με Αλβανούς επιδρομείς στο Ίσαρη.
Η πρώτη μάχη στον Αγιολιά
Τμήμα Αλβανών όδευε προς την Ανδρίτσαινα κατά των επαναστατών στο οροπέδιο Μεγαλόπολης. Ο Κατριμπάνος συγκέντρωσε τους Ισαραίους και τους Ντρέδες από του Σουλιμά, Ψάρι, Γαράντζα, πολλούς συγγενείς του, σχεδόν 800 στον αριθμό, εκκένωσε το Ίσαρη και οχυρώθηκε στη κορυφή του βουνού, στον Προφήτη Ηλία. Οι Τουρκαλβανοί με τριπλάσιο σε μέγεθος στρατό, λεηλάτησαν το Ίσαρη, έκαψαν όλα τα σπίτια και επιτέθηκαν μαζικά των οχυρωμένων Ισαραίων. Ο Κατριμπάνος αμύνονταν γενναία, αλλά έχοντας τον φόβο της έλλειψης εφοδίων, διαμήνυσε στον Αθανάσιο Σιώρη, ο οποίος στρατοπέδευε στις Καρυές και στο Κραμποβό, να τον ενισχύσει. Ο Σιώρης μαθαίνοντας την δυσμενή θέση του Κατριμπάνου, έσπευσε εκ των πλαγίων κατά των Τούρκων, αιφνιδιάζοντάς τους και τους έτρεψε σε άτακτο φυγή. Οι πολιουρκούμενοι επωφελήθηκαν της αμηχανίας των Τούρκων και επιτέθηκαν και αυτοί μαζικά. Η επίθεση κατά των Τούρκων έφτασε ως τις Γούρνες. Για τον Κατριμπάνο λέγεται ότι είχε το μακρύτερο ξίφος και κανείς άλλος δεν μπορούσε να το βγάλει από τη θήκη του!
Οι Τουρκαλβανοί αρίθμησαν 80 νεκρούς. Στη μάχη αυτή πληγώθηκε ο Σιώρης και ο αδερφός του Ζέρβας και σκοτώθηκε ο μικρότερος αδερφός του Μιχαήλ( ο οποίος μάλιστα μίλαγε την Τουρκική γλώσσα). Οι δε Τουρκαλβανοί γύρισαν και εγκαταστάθηκαν στη Τριπολιτσά.
Η δεύτερη μάχη στο «Κόκκινο Διάσελο»
Οι Αλβανοί λεηλατώντας πολλά πεδινά χωριά του οροπεδίου Μεγαλόπολης, απέφευγαν να ανέβουν στο Ίσαρη, έχοντας υπόψιν τους την προηγούμενη ήττα τους. Παρόλα αυτά δύο χρόνια αργότερα προσπάθησαν να εκστρατεύσουν κατά του Ίσαρη και κινούμενοι αμέριμνοι στη θέση Κόκκινο Διάσελο, έπεσαν σε ενέδρα του Σιώρη και διακοσίων Ισαραίων. 52 νεκρούς άφησαν πίσω τους. Από τους Ισαραίους σκοτώθηκαν τρείς και πληγώθηκε πάλι ο αδερφός του Σιώρη, ο αχώριστος Ζέρβας…
Και ένα προεπαναστατικό γεγονός
Πριν το 1821 στο Ίσαρη, όντας πέρασμα των Κολοκοτρωναίων και άλλων κλεφτών προς τα Σουλιμοχώρια και τη Γορτυνία, ένας γενναίος Ισαραίος, ο Δημητράκης Καραλής ακολούθησε τον Κολοκοτρώνη και έγινε από τους έμπιστούς του και το σπίτι του καταφύγιο των κλεφτών. Σε ένα δημοτικό τραγούδι του κλέφτη Θανασά από το Ράφτη της Γορτυνίας (έδρασε μεταξύ 1770-1790) αναφέρεται:
« Ο ήλιος εβασίλεψε και το φεγγάρι εβγήκε,
Κι΄ ο Θανασάς εκίνησε από τα Κοντοβούνια,
Κι΄ πάει του Τουρκόρραφτη στη δόλια του πατρίδα.
Στου Ίσαρη ξεπέζεψε, σ΄ενού παπά το σπίτι
Καλησπερούδια σου, παπά, Καλώς τον τον Θανάση».
Άλλη μία απόδειξη ότι το Ίσαρη ήταν πέρασμα των κλεφτών πριν το 1790.
Επανάσταση του 1821
Ισαραίοι Φιλικοί:
Δύο Ισαραίοι Αγωνιστές φέρονται ως μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία, η οποία είχε συσταθεί το 1819 για να προετοιμάσει την επανάσταση. Ο Νικόλαος ιερεύς Σακελλαρίου (Σακελλαριάδης) και ο Αθανάσιος Σιώρης. Και οι δύο είχαν κατηχηθεί από τον αρχιερέα Χριστιανουπόλεως Αρκαδίας.
Ισαραίοι Αγωνιστές του 1821
«Τα καλύτερα παλληκάρια της επαρχίας Φαναρίου» γράφει ο Φωτάκος στα Απομνημονεύματα του, αναφερόμενος στον Αθ. Σιώρη και τους Ισαραίους. Οι ιστορικοί της εποχής μνημονεύουν ιδιαίτερα τους Ισαραίους Αγωνιστές σε μάχες όπως του Βαλτετσίου, της Καρύταινας, των Δερβενακίων, στην άλωση της Τριπολιτσάς, στα Βέρβενα, στο Άργος, στη Δραμπάλα, στο Ίσαρη και αλλού.
Αναφέρονται οι εξής:
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ: Κατριβάνος Π., Σιώρης Α., Οικονομόπουλος Αναγν., Οικονομόπουλος Δημ.(ιερέας) , Καραλής Δημ., Κατριβάνος Αλέξης, Σιώρης Α., Σακελλαριάδης Δημ.
ΥΠΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ: Καρμίρης Δ., Κότσιρας Α., Κατριβάνος Ηλ., Κουτσουμάρης Παν. , Κυριαζής Αλεξ., Ντόγκας Δημ., Ρούπας Βας., Ρούπας Αθ., Ρούσσος Αγγελής, Σιώρης Παντελής, Ζιόμπολας Αλέξ.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ: Αντώναρος Γ., Γιαλαμάς Αναστ., Ζέρβας Αθαν., Ζέρβας Αναστ., Ζέρβας Γεώργιος, Ζέρβας Νικ., Ζορμπάς Αναγν., Ζορμπάς Χρ., Κατριβάνος Πέτρος, Καφφετζής Ιωάννης, Καφφετζής Σταμ., Κουτζός ή Κυριαζής Παν., Κυριαζής Αν., Κυριαζής Γαλάνης, Κυριαζής Γεώρ., Κυριαζής Πανταζής, Κυριαζής Παρασκευάς, Κουτζιουμάρης Γ., Λάμπρος Γεωργάκης, Λαμπρόπουλος Νικολ., Λινάρδος Πέτρος, Μπάκας Αγ., Νταμάλας Κων., Ντόρντας Πέτρος, Ντουφεξής Πανάγος, Ξερόκωστας Ασημάκης , Ξερόκωστας Δημ., Ξερόκωστας Ιωάννης, Πατζιατζής Αποστόλης, Ρουμπούτζος Αδαμάκης, Ρουμπούτζος Κων., Ρουμπούτζος Πανάγος, Ρούπας Αθ., Ρούπας Γεωργάκης, Ρούπας Αθαν.(ιερέας), Ρούσσος Δράκος, Ρούσσος Ιωάν., Σεντής Βας., Σκυλομύτης Καν., Τίγκας Δημ., Τζαγκόγιώργας Δήμος, Τσαγκόγιωργας Παν., Τσαγκόγιωργας Νικ., Τσουτσουμπρής Παύλος, Τσαντίλης Νικ., Τσαντίλης Ασήμ., Τσαντίλης Πανάγος.
ΦΟΝΕΥΘΕΝΤΕΣ: Καφφετζής Σταμ., στρατιώτης, ετών 44, στη μάχη του Ίσαρη(1825), Κουτζιουμάρης Γεωργάκης, στρατιώτης, ετών 40 (1825), Ρουμπούτζος Αδαμάκης στρατιώτης, στη μάχη του Βαλτετσίου (1821).
Η Μάχη του Ίσαρη
Η μάχη του Ίσαρη, άγνωστη στους περισσότερους, αποτελεί μία λαμπρή σελίδα για τους Ισαραίους αγωνιστές, που πολέμησαν σκληρά εναντίον του στρατού του Ιμπραήμ για μία ολόκληρη νύχτα.
Ασάφεια επικρατεί σε ότι αφορά την ημερομηνία της επιδρομής του Ιμπραήμ κατά του Ίσαρη. Κατά τον ιστορικό Σπ. Τρικούπη τοποθετείται αόριστα τον Ιούλιο του 1825, κατά τον Φωτάκο, στα Απομνημονεύματα του, στις 7 Αυγούστου 1825 και από έγγραφο στον φάκελο του νεκρού στη μάχη Γ. Κουτσουμάρη την 1η Αυγούστου 1825.
Ο Φωτάκος, στα Απομνημονεύματά του αναφέρει:
«Την 7η Αυγούστου, ο στρατηγός Μουράτ Μπέης, διέταξε τον στρατηγό Γκαλίπ Μπέη, με συνοδεία 2.500 τακτικού στρατού Αιγυπτίων και 1.000 πεζών Αλβανών, να εκστρατεύσει εναντίον του χωρίου Ίσαρη, ευρισκόμενο στις νότιες παρυφές του όρους Διαφόρτη, για να το λεηλατήσει και να το καταστρέψει.
Ο οπλαρχηγός Αθανάσιος Σιώρης, επληροφορήθη το γεγονός και από τις Καρυές όπου διέμενε, ζήτησε την άδεια από τον στρατοπεδάρχη Γρηγοριάδη, όπως αναχωρήσει για το Ίσαρι με 150 Ισαραίους στρατιώτες. Ο Σιώρης έφτασε προ του εχθρού και τοποθέτησε τα γυναικόπαιδα και τους γέροντες, συνολικά 500, σε ορεινό σημείο (στο όρος Τετράζι κατά τον Καν. Δεληγιάννη) καθώς και 50 στρατιώτες για την φύλαξη αυτών. Κατόπιν οχυρώθηκε με 100 μόνο στρατιώτες στην εκκλησία του χωριού.
Στο μεταξύ ο εχθρός πολιόρκησε τον Σιώρη, ο οποίος έδωσε ηρωική μάχη από τις 9.00 το πρωί έως τις 2.00 το απόγευμα για να αναχαιτίσει την ορμή τους, με κίνδυνο της ζωής του.
Στις Καρυές, εν τω μεταξύ, ο Γρηγοριάδης, διέταξε τον αδελφό του Γεώργιο, τον Διονύσιο Παπαθεοδώρου, τον Αδάμ Παπατσώρη, τον Γκρίντζαλη και τον Μητροπέτροβα με 600 στρατιώτες, όπως συνδράμουν στον μαχόμενο Σιώρη. Αφού έφτασαν στο Ίσαρι και οχυρώθηκαν σε διάφορα σπίτια, αντιστάθηκαν σθεναρά για 4 ώρες κατά του εχθρού, εκ των οποίων 200 σκοτώθηκαν και πληγώθηκαν. Στη συνέχεια, βλέποντας το ακαταμάχητο των Αιγυπτίων οι οποίοι μάχονταν με χαρακτηριστική ανδρεία, διέσχισαν τις εχθρικές φάλαγγες και υποχώρησαν στο χωριό Κραμποβό (σημερινό Καστανοχώρι). Από εκεί, επανήλθαν στις Καρυές, στο στρατόπεδο του Γρηγοριάδη.
Ο εχθρός λεηλάτησε και κατεδάφισε το χωριό Ίσαρη και επανήλθε στη πεδιάδα της Καρύταινας».
Ομοίως περιγράφει τη μάχη του Ίσαρη ο Κανέλλος Δεληγιάννης στα Απομνημονεύματα του, ο Σπυρ. Τρικούπης στην Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, καθώς και ο Αγησίλαος Τσελάλης στο βιβλίο του « Πλαπούτας».
Μία διαφορετική, αλλά επίσης λεπτομερή περιγραφή μας δίνει ο Ιωάννης Σιώρης στο βιβλίο του « Αθ. Σιώρης, ο αγωνιστής του 21».
« Σπεύδει ο Ιμπραήμ στη Μεγαλόπολη με στρατό κατά του χωριού του Σιώρη, Ίσαρη, και στρατοπεδεύει από το Δεδέμπεη έως το Μεγαμπέλι, μέρος πεδινό, επίπεδο και μίας ώρας απόστασης από το Ίσαρη.
Πληροφορείται ο Σιώρης την εκστρατεία αυτή και επειδή δεν προλαβαίνει να ζητήσει βοήθεια ούτε του Κολοκοτρώνη στη Καρύταινα, ούτε του Πέτροβα στη Γαράτζα, αποφασίζει να αντιταχθεί μόνος του κατά του Ιμπραήμ.
Ο Ιμπραήμ βλέποντας το Ίσαρη, έχοντας δασώδη περιφέρεια και στενές διόδους, στέλνει τον Πεκύρβεη με μικρό σώμα στρατού, να κατασκοπεύσει τις διόδους αυτές. Στη θέση Κότρωνα, μισή ώρα από το Ίσαρι πέφτει σε ενέδρα του Σιώρη και σκοτώνονται οι περισσότεροι του σώματος καθώς και ο ίδιος ο Πεκύρβεης.
Μαθαίνοντας τα νέα ο Ιμπραήμ, διατάζει μαζική επίθεση κατά του Ίσαρη.
Ο Σιώρης έχοντας ανακόψει τις εισόδους του χωριού και τοποθετώντας στρατό σε καθεμιά από αυτές, καθώς και στο λόφο Βλαχοκοτρωνάκι, είναι έτοιμος για την επικείμενη συμπλοκή.
Η πλούσια βλάστηση προστατεύει τους Έλληνες πολεμιστές, οι οποίοι πυροβολούν αθέατοι. Ήτο τρομερός ο αντίλαλος των λαγγαδίων και των κοιλάδων από το πυκνόν πυρ των όπλων , όστις επολλαπλασίαζε τους κρότους.
Η μάχη διάρκεσε 7 ώρες και η άλωση του Ίσαρη εστάθη αδύνατη. Ο Ιμπραήμ κινήθηκε νότια του χωριού, στις Ράχες, στη σημερινή οδό από το σιδηροδρομικό σταθμό, όπου η πρόσβαση ήταν ευρεία, εύκολη και ανυπεράσπιστη. Έτσι ο Σιώρης υποχώρησε και εγκατέλειψε το Ίσαρη.
Σε αυτή τη μάχη σκοτώθηκαν περίπου 300 Τούρκοι. Από τους άνδρες του Σιώρη έπεσαν ελάχιστοι, εξ¨αυτών και δύο εκλεκτά παλικάρια, ο Γεώργιος Κουτσουμάρης από του Ίσαρη και ο Αντώνης Πρασσάς από το Τσορωτά. Στη μάχη διακρίθηκε ο ανιψιός του Σιώρη, Δράκος, ο οποίος πολέμησε απροφύλακτα και γενναία.
Ο Ιμπραήμ έμεινε στο Ίσαρη για 18 ημέρες, όπου λεηλάτησε και έκαψε όλο το χωριό. Άφησε δε στρατό στον Προφ. Ηλία, στον Αγ. Αθανάσιο, στα Καλλιτσέικα και στο Κωτρονάκι. Κάθε βράδυ, ο Σιώρης αποδεκάτιζε τις φρουρές των Τούρκων, έως ότου μετά από λίγες ημέρες, αποχώρησαν. Έκτοτε και για όσο καιρό έμεινε ο Ιμπραήμ στη Πελοπόννησο ποτέ δεν αποπειράθηκε να ανέβει στο ανεγειρόμενο Ίσαρη…».
Η ιδιαίτερη αυτή ιστορική στιγμή για τους Ισαραίους και το Ίσαρη παραμένει άγνωστη σε πολλούς. Αυτή η στιγμή αναδεικνύει την αποφασιστικότητα και τη θέληση των Ισαραίων αγωνιστών για ελεύθερο βίο και ανεξάρτητη πατρίδα. Ως νεώτεροι, οφείλουμε να γνωρίζουμε τον ηρωισμό τους, να μιμούμαστε την ανδρεία τους και να τιμούμε τη μνήμη τους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1.Δεληγιάννη Καν., Απομνημονεύματα
2.Σιώρη Ιωάννου, <Αθ. Σιώρης, ο αγωνιστής του ’21>
3.Φωτάκου, Απομνημονεύματα
4.Τρικούπη Σπ., Ιστορία της Ελλ. Επαναστάσεως
5.Κυριακόπουλου Δημ., Ίσαρι 1972
6.Τσελάλης Αγησ., Πλαπούτας
=========
Επιστολή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη:
"Στα αριστερά της εικόνας ο Κατριβάνος (Κονταμέτης) Παναγιώτης, γιός του θρυλικού Παναγιώτη Κατριμπάνου και γαμπρός του Μητροπέτροβα από το Ίσαρι, στη μέση ο Αθανάσιος Σιώρης (καπετάν Σιόρ Θανάσης) από Ίσαρι και δεξιά ο Μήτσος Μητροπέτροβας από Γαράντζα".
Παναγιώτης Κατριβάνος
ΤΟ ΙΣΑΡΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821
Στα «Πελοποννησιακά» (τ. Η΄, 1971) δημοσιεύτηκε θέμα του Τ. Γριτσόπουλου, με τίτλο «Στατιστικαί ειδήσεις περί Πελοποννήσου», που περιέχει «Κατάστιχο» του πολιτικού και στρατιωτικού του 1821 Ρήγα Παλαμήδη από την Στεμνίτσα. Συντάχτηκε το 1828 και περιλαμβάνει τις παρακάτω στατιστικές πληροφορίες για το Ίσαρη:
"Ίσαρι. Ιδιόκτητον των κατοίκων χριστιανών και εθνικόν, του Μουστοάγα κεχαγιά. Ζευγάρια 30, στρέμματα 1.800, άχρηστα 1.500. Μουριές ρίζες 300, συκιές 100, καρυές 5, απιδιές 40, μηλιές 50, καστανιές 300. Τα δενδρικά είναι όλα ιδιόκτητα των κατοίκων. Από τον τόπον όλον το γιούρτι(…) είναι ο εθνικός ζευγάρια 10, στρέμματα 600, άχρηστος 300. Ιδού σημειώνομεν και τα σύνορα του εθνικού: Κούβελη, γαβρόπετρες και του Βοιβόντα Βρύση και Αγία Κυριακή και εις την Αγία Παρασκευήν και Ψηλή Ράχη και πέφτει εις το Μεγάλο Ποτάμι και εβγαίνει αποκάτω εις του Ζούρη, εις τα Βάντιγα και εις τις Γούρνες εις το Παλιοχώρι, εις το Διάσελο, εις την πεζούλα του χωριού και εβγαίνει εις τα Ρωμαίικα, στο Αλώνι του Μπακάλη, του Βαρικού την Βρύση και εις του Κουβέλη την Βρύση. Εις αυτόν τον τόπον τον εθνικόν έδιδον τον χρόνον κεσίμι γρόσια διακόσια (200). Και εις τον άνωθεν τόπον τον Τούρκικον είναι ένας μύλος ιδιόκτητος του Τσαντίλη και Καραθανάση και 2 κομμάτια χωράφι του Αλέξη Κατριμπάνου εις τα Διπόταμα, στρέμμα 1 και εις τα Παλιοσέμπρικα στρέμματα 2 καλλιεργημένα και άχρηστα στρέμματα 4, των Κυριαζαίων αμπέλια στρέμματα 7. Οι σπάηδες τζουρούτικοι, έδιδον τον χρόνον του Τούρκου κεσίμι γρόσια 200.
Ο Δημογέροντας
Αναγνώστης Κότζιρας "
Μαρμάρινη επιγραφή στο Αλώνι στο Παλιό Σχολείο. Τιμή στους Ισαραίους Αγωνιστές.
Οι Ισαραίοι Αγωνιστές του 1821 από το βιβλίο του Γιώργου Παπαθεοδώρου με τίτλο " Arcadia, a cultural history book" του 1995.
Fighters from Isari - District of Megalopolis, Arcadia ... (Αγωνιστές από το Isari - Επαρχία Μεγαλόπολης, Αρκαδία)
Arcadia: A Cultural History Book, Papatheodorou, George
του Χάρη Ασημακόπουλου
Στο βιβλίο του «΄Ιστορία του Λεονταρίου» (Απρίλης 1968), ο Θεόδωρος Χ. Κατριβάνος, γράφει για την ιστορία του Λεονταρίου αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Φαλαισίας.
Λεοντάρι - Άγιοι Απόστολοι 1879
Πολλά είναι τα ιστορικά γεγονότα που αντλούνται για το Ίσαρη, μέσα από το σπουδαίο αυτό πόνημα.
Αρχικά αναδεικνύεται πόσο δύσβατο ήταν το Ίσαρη στις αρχές του 18ου αιώνα, πόσο ανυπότακτοι ήταν οι κάτοικοι του Τετραζίου, αλλά και πως οι Ισαραίοι εξελίχτηκαν στα καλύτερα παλικάρια της επανάστασης του 1821.
«Οι χωρικοί π.χ. του Ίσαρη, του Βάστα και του Τετραζίου, διαβιούντες στα δύσβατα και απρόσιτα χωριά της, ήταν ο μόνιμος φόβος των κατοίκων των πεδινών περιοχών και ιδιαίτερα της Μεσσηνίας. Τόσον ήτο ανυπότακτοι και επικίνδυνοι, ώστε αναγκάστηκε ο Βενετσάνος προνοητής Λορεδανός στις αρχές του 18ου αιώνα να τους εκτοπίσει οικογενειακά στην πεδιάδα της Καρύταινας, να τους δώση δημόσια κτήματα για καλλιέργεια και να διάθεση ένα λόχο λογχοφόρων για να τους επιβλέπει. Αυτοί οι ανυπότακτοι χωρικοί στη δεύτερη τουρκική κατάκτηση, θα ξαναγυρίσουν στα χωριά τους για να γίνουν οι φοβεροί κλέφτες και οι ανυπότακτοι πολεμιστές που χάρις στη μακραίωνη παράδοση του ρέμπελου, του ανυπότακτου, εξασφάλισαν στην επανάσταση του 1821 τα καλύτερα παλικάρια που ανάστησαν με το αίμα τους την Ελλάδα».
Ίσαρη
Ακολουθεί η προέλευση του ονόματος «Ίσαρη»:
«Η έρευνα και οι διαπιστώσεις μας λοιπόν με βάση την notitia του 1704 συνεχίζονται. Στην επαρχία Λεονταρίου, υπήγετο και το κεφαλοχώρι Ίσαρη με όλη την περιοχή του ανατολικού Τετραζίου. Με την ευκαιρία μεταφέρω την προέλευση της ονομασίας του Ίσαρη, η οποία προέρχεται από την Ιστορία του οθωμανικού κράτους του Hammer, μετάφραση Κροκίδα, Τόμος Β, σελ. 303. Καθώς είναι γνωστό « Ίσαρη», τούρκικα θα πει, οχυρός τόπος, φρούριο και πραγματικά είναι οχυρή και περίοπτη τοποθεσία το Ίσαρη».
«Των παραδοθέντων προς τον Μωάμεθ Β, Αλβανών αποπειράθεντων αποδράνας, εφονέυθησαν ωμότατα είκοσι προς εκφοβισμόν των λοιπών. Έθλασε δια των κοπάνων (τουμακ) τας αρθρώσεις των χειρών και ποδών, ούτοι δε ετελεύτησαν οδυνηρώς. Εκ της σκληρότητος ταύτης εκλήθη ο τόπος τουρκιστί Τουμάκ Χισαρί (φρούριον των κοπάνων) εξ ου και η ονομασία του σημερινού Ίσαρη».
Η NOTITIA του 1704 Η Ιστορία του Οθωμανικού κράτους
( J. HAMMER)
Δολοφονία αρχικλέφτη Μάρκου Ντάρα στο Ίσαρη:
Για την περιοχή Καζά Λεονταρίου, ενδιαφέρον έχει ο αρχικλέφτης Ντάρας που το επώνυμο του δείχνει και την καταγωγή του. Έδρασε γύρω στο 1740. Μαύρος, ψηλός, πουρναρόκορμος με κάτι γένια δάσος με φέρμελη πλουτισμένη και άρματα βαθειά. Είχε σηκώσει μπαϊράκι πούγραφε «Προστάτης των Χριστιανών του Μοριά, εχθρός των Τούρκων και των Αρβανιτάδων». Ταΰγετος - Γορτυνία - Νότια όρη (Τετράζι Λύκαιο) ήταν η περιοχή της δράσης. Οι μπέηδες του Λεονταρίου, βάλθηκαν να τον εξοντώσουν, γιατί λίμαζε την επαρχία τους. Κατόρθωσαν να εξαγοράσουν ένα παλικάρι του, το Χρήστο Τσέλιο, Μακεδόνα. Και στις 10 Μαρτίου 1740 χωσιά σ' ένα δάσος απ' έξω από το Λεοντάρι. Στη σκληρή μάχη που ακολούθησε σκοτώθηκαν πολλοί κλέφτες. Η παράδοση φέρνει ότι σκοτώθηκε εκεί και ο Μπότσικας Κολοκοτρώνης. Ο Ντάρας γλύτωσε και κατέφυγε στο ‘Ισάρη, όπου ήταν φερμένοι από το Σκαφιδάκι της Αργοναυπλίας κυνηγημένος από τους Τούρκους, οι Βρεταίοι γενιά κλεφτών που πήραν μετά το 1770 το παρώνυμο Κατριβαναίοι και Σιωρέοι. Ένα χρόνο κυνηγούσε ο Ντάρας τον προδότη που στο μεταξύ είχε γίνει Μπουλούμπασης (αρχηγός άτακτων ενόπλων). Τον πέτυχε στον Αχλαδόκαμπο και τον κομμάτιασε. Ο Ντάρας κυνηγημένος από παντού και τραυματίας κατέφυγε τελικά στο Ίσαρη, όπου ένας πρακτικός γιατρός Τρουβέλης τ' όνομα του, θεράπευε σε μια σπηλιά ανάμεσα στα Στάλα και Ντερμπούνι. Ένας παραγυιός του, ο Αρβανίτης Γιόγκας τελικά τον πρόδωσε στους Πιγλήδες μπέηδες του Λεονταρίου κι ένα βράδυ (1745) σκότωσε τον πρωτοκλέφτη στον ύπνο κι έφερε το κεφάλι του στο Λεοντάρι όπου κρεμάστηκε πιστομένο (ταριχευμένο) για πολλούς μήνες στο πλατάνι που βρίσκονταν εκεί που ήσαν τα παλιά χασάπικα (στα πηγαδάκια πάνω από το σπίτι του Καίσαρη).
Σπάνιο βιβλίο για τον Μάρκο Ντάρα του Β.Χ. Κριτσέλη του 1950
Δολοφονία Δημητρίου Κατριβάνου στο Ίσαρη, κυριαρχία κλεφτών στο Ίσαρη:
Αυτή ήταν η μία η μερίδα των κλεφτών και των εμπείρων στα όπλα, στην οποία τελικά προσχώρησαν από ανάγκη όλοι. Μα εκτός από αυτούς μια σημαντική μερίδα ήταν εναντίον της μισθοφορίας. Ιδίως Πελοποννήσιοι ορεισίβιοι που με το ένστικτο τους, διέκριναν τους κινδύνους του πολεμικού ρογιάσματος.
Έκφραση αυτής της δυσπιστίας είναι η περίφημη απάντηση του Γιάννη Ζορμπά Κολοκοτρώνη, στην πρόταση να φύγουν για τη Ζάκυνθο. «Προτιμάω να με φάν τα όρνια του τόπου μου». Και τον έφαγαν. Από αυτή την πικρή εμπειρία ξεκινώντας διηγείται ο Κολοκοτρώνης, ότι δεν έβαλε ξένη φούντα στο σπαθί του. Γι αυτούς που παρέμειναν στην Ηπειρωτική Ελλάδα αποφασίζεται η εξόντωσις και γράφεται η αιματηρή ιστορία του αφανισμού των κλεφτών, οργανωμένα και ολοκληρωτικά. Είχε προηγηθεί η εξόντωση πολλών με δολοφονίες. Στην περιοχή μας, μνημονεύουμε το φόνο του Γ. Μανιά, προσπάθεια εξοντώσεως του Αναγνωσταρά, τη δολοφονία του Δημητρίου Πλιάκα Κατριμπάνου στου Ίσαρη από τους μπέηδες του Λεονταρίου, που στέρησε την περιοχή από έναν σπουδαίο πολεμιστή και ηγήτορα. Ο Ζαχαρίας, ο σκύλος των κλεφτών κατά του Νικηταρά, με προδοσία από τους δωροδοκηθέντες κουμπάρους του. Η δολοφονία του Θ. Πετιμεζά στα 1804, επιβεβαιώνει το σχέδιο της σταδιακής και μεθοδικής εξόντωσης τους. Το Δημοτικό για τον Πετιμεζά είναι αποκαλυπτικό. «Τα παλικάρια, Θανάση μου, τα καλά, σύντροφοι τα σκοτώνουν».
Έμειναν όμως οι κλέφτες του Ταΰγετου, του Τετραζίου, των Σουλιμοχωρίων. Έμειναν οι Κολοκοτρωναίοι. Οι κλέφτες κυριαρχούσαν από τον Ταΰγετο ώς το Λύκαιο, είχαν γερά γιατάκια (καταφύγια) στο Γεωργίτσι, Ίσαρη, Λογκανίκο, Αλαγονία, Άκοβο, Δυρράχι, Άνω Γαράτζα, Γκραμποβός, Δραγώί, Σουλιμοχώρια.
Χάρτης του Μωριά, αρχές 18ου αιώνα
Δράση Ισαραίων κλεφτών πριν την Επανάσταση:
Η δεύτερη περίοδος της ακμής των κλεφτών (1781-1806) συνδέεται στενότατα με το Λεοντάρι και την περιοχή του. Στην περιοχή του δρα μία ισχυρή δύναμη κλεφτουριάς. Στο Λεοντάρι μέσα είναι συγκεντρωμένη η τουρκική εξουσία. Εδώ βασανίζονται και εκτελώνται οι ρέμπελοι και οι κλέφτες. Εις τα βουνά της επαρχίας του έδρασαν μεγάλα κλέφτικα ονόματα όπως του Ζαχαρία και του Κολοκοτρώνη. Τα αδέλφια Τρίγκας από το Τουρκολέκα. Από τις προσωπικές διορθώσεις του στρατηγού Δ.Πλαπούτα που έκανε στην ιστορία του Τρικούπη αποσπούμε. «Μεταξύ τούτων (δηλ. των κλεφτών προ του 1821) διέπρεπαν ο Θανάσης Μαντάς, οι Κολοκοτρωναίοι, ο Κόλιας Πλαπούτας, οι Παναγουλάτοι, ο Βαρβάτης άπαντες εκ της επαρχίας Καρύταινας. Οι Πετιμεγαίοι, ο Πανιάς εκ Προστοβίτσας των Πατρών. Ο εκ Καλαβρύτων Κοντόγεωργάκης. Ο Μακραγγέλης από το Μουσά, ο Γιαννάκης Ματεσιώτης από το Φανάρι. Οι Μπουτουναίοι εκ Καρυών, οι Σιωραίοι, οι Ασημακαίοι εξ Ίσαρη Μεγαλοπόλεως, οι Κατριμπαναίοι, οι Πετροβαίοι εκ της Γαράντζας, ο εκ Μπαρμπίτσας Ζαχαρίας και άλλοι πολλοί.» Πλαπούτας σελ.162.
Στα αριστερά της εικόνας ο Κατριβάνος (Κονταμέτης) Παναγιώτης, γιός του θρυλικού Παναγιώτη Κατριμπάνου και γαμπρός του Μητροπέτροβα από το Ίσαρη, στη μέση ο Αθανάσιος Σιώρης (καπετάν Σιόρ Θανάσης) από το Ίσαρη και δεξιά ο Μήτσος Μητροπέτροβας από Γαράντζα.
Καταστροφικές επιδρομές κατά του Ίσαρη…:
«Σ' αυτό το χαλασμό ανθρώπων και αγαθών μεγάλες καταστροφές έπαθε η περιοχή Τετράζιον και ιδιαίτερα του Ίσαρη, απ' όπου πολλοί παλουκώθηκαν για να μεγαλώσει... το μπαξίσι». Γράφει ο Λυκ, τόμος Β, σελ.385. «Ο μπουλούμπασης της Τριπολιτσάς, εξόντωσε πολλούς κατοίκους χωριών, τας κεφάλας των οποίων ενεφάνιζε εις τον Βεζύρην του, ως κλεπτών και ελάμβανε πληρωμήν διά αυτό...»
Λεονταρίτες και Ισαραίοι απελευθερωτές της Καλαμάτας:
Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για την επαρχία Λεονταρίου το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των απελευθερωτών της Καλαμάτας ήταν απ' την περιοχή της. Αναγνωσταράς, Παπαφλέσσας, Νικηταράς, Μπούρας, (από τα Γιαννοκάμαρα), Κεφαλαίοι, ο Μητροπέτροβας με το γαμπρό του Παναγιώτη Κατριβάνο και τους Ισαραίους, επικεφαλής συμπατριωτών τους μαζί με τους Μανιάτες του Μούρτζικου, Μαυρομιχαλαίων, Καπετανάκη και του Κολοκοτρώνη κατέλαβαν την πρώτη πρωτεύουσα επαρχίας και ξεσήκωσαν τη σημαία της επανάστασης.
Η Απελευθέρωση της Καλαμάτας- 23 Μαρτίου 1821
Μητροπέτροβας
(1745-1838)
Ο Μήτρος Πέτροβας, γνωστότερος ως Μητροπέτροβας, ήταν Μεσσήνιος οπλαρχηγός, από την Γαράντζα (σημερινή Μέλπεια Μεσσηνίας) και ένας από τους ηγέτες των αντικυβερνητικών εξεγέρσεων κατά τη διάρκεια της βαυαρικής αντιβασιλείας. Ως οπλαρχηγός, προετοίμασε την επανάσταση στη Μεσσηνία, τασσόμενος στο πλευρό του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη του οποίου ήταν κηδεμόνας μετά τον θάνατο του πατέρα του, Κωνσταντίνου. Τον Μάιο του 1825 πήρε μέρος ως στρατηγός στις επιχειρήσεις εναντίον του Ιμπραήμ. Καταδικάστηκε σε θάνατο για την εξέγερση κατά της βαυαρικής αντιβασιλείας, ποινή που δεν εκτελέστηκε ωστόσο, λόγω της συνεισφοράς του στην ελληνική επανάσταση.
Το Ίσαρη ήταν γνωστό ορμητήριο κλεφτών και αρματολών. Το επιβεβαιώνει και ο Θεόδ. Κατριβάνος:
¨…Στην περιοχή του Λεονταρίου, επικρατεί ένα ελευθερόφρων δημοκρατικό πνεύμα, δεμένο με αίμα για τους κατοίκους του, που υπήρξαν η αστείρευτη πηγή τροφοδοσίας της κλεφτουριάς. Και το ορεινό της επαρχίας υποβοηθεί. Τα Ακοβοδύραχα, Τουρκολέκα, το Ίσαρη, ο Κραμποβός, είναι εστίες κλεφτομάνες.
Αναφορά στον Αθ. Σιώρη και στους Κατριβαναίους ως μία σπουδαία γενιά που έδωσε το σύνθημα για την Επανάσταση του 1821:
«Ο Σεφέρος, ο Σιώρης, οι Κατριβαναίοι, στου Ίσαρη, ο Γιωράκος, ο Αλεξόπουλος στο Κραμποβό, ο Β. Μπούτουνας , όλη αυτή η αθάνατη σήμερα, αλλά άγνωστη μέχρι τότε γενιά των αγωνιστών του ΄21, περιμένει το σύνθημα του ξεσηκωμού».
Ακόμα μία αναφορά στην παρουσία του Παναγιώτη Κατριβάνου στο οχυρό του Βαλτετσίου:
«Δεύτερον (οχυρό) του Κεφάλα του Παπατζώρη και του Μητροπέτροβα των Καλαματιανών και άλλων Μεσσηνίων, μεταξύ των οποίων ήτο κλεισμένος στα οχυρώματα αυτών και ο Παναγιώτης Κατριβάνος από του Ίσαρη».
Παναγιώτης Κονταμέτης Κατριβάνος, του Παναγιώτη
Αυτή η διαχρονική ιστορική μελέτη του Θεόδωρου Κατριβάνου, έρχεται να επιβεβαιώσει τον σπουδαίο ρόλο που , αποδεδειγμένα ιστορικά, έπαιξαν οι Ισαραίοι στην έκβαση της Επανάστασης, αλλά συνάμα και να αναδείξει τον ηρωισμό και την ανδρεία που επέδειξαν σε όλη την διάρκεια της Επανάστασης του 1821. «Η Ιστορία του Λεονταρίου» αναδεικνύει άγνωστα εως τώρα ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στο Ίσαρη και εμπλουτίζει αναμφισβήτητα την γνώση των νεότερων. Η ιστορική αυτή αναζήτηση κρίνεται σκόπιμο να συνεχιστεί, γιατί μόνο έτσι θα αναδειχτεί η σπουδαία, αναμφισβήτητα, ιστορία του τόπου μας!
Ηρώο Ισαραίων Αγωνιστών-Κεντρική Πλατεία Ίσαρη
ΟΜΙΛΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΣΤΟΥΣ ΙΣΑΡΑΙΟΥΣ ΤΟ 1915
( Ιστορική αναδρομή του Χάρη Ασημακόπουλου)
Στις βουλευτικές εκλογές του 1915 οι Ισαραίοι υποδέχτηκαν στον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Ίσαρη, τον τότε Πρωθυπουργό της Ελλάδας, Ελευθέριο Βενιζέλο.
Η ρητορική του ικανότητα καθώς και η φήμη του, προκάλεσαν την περιέργεια του κόσμου να τον θαυμάσει από κοντά.
Πράγματι πλήθος κόσμου γέμισε ασφυκτικά το προαύλιο χώρο του Σταθμού, αναμένοντας την άφιξη της έκτακτης αμαξοστοιχίας.
Με την άφιξή του ο Βενιζέλος χαιρέτησε τους ζητωκραυγάζοντες Ισαραίους. Δίπλα του βρισκόταν ο μεγάλος Καρυτινός Νικόλαος Δημητρακόπουλος, νομοδιδάσκαλος της εποχής και υπουργός Δικαιοσύνης.
Τον Πρωθυπουργό προσφώνησε ο αείμνηστος Ισαραίος Ιατρός, Χρήστος Πανάγου Κυριαζής, με λόγο πατριωτικό. Τον υποδέχτηκε με μία ωραία ανθοδέσμη η μικρή, τότε, Ισμήνη Κατριβάνου, κόρη του Βασίλη Κατριβάνου και αδελφή του Χαράλαμπου Κατριβάνου. Μάλιστα, μαρτυρίες αναφέρουν ότι ο Νικ. Δημητρακόπουλος, νονός της μικρής Ισμήνης, της πρόσφερε ένα δίδραχμο.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος χαρούμενος με την ενθουσιώδη υποδοχή των Ισαραίων, αφού τους ευχαρίστησε, ανέπτυξε το έργο που υλοποιούσε εκείνη τη περίοδο η Κυβέρνησή του.
Αναμφίβολα το πέρασμα του Βενιζέλου από το Ίσαρη αποτέλεσε ιστορικό γεγονός με τα δεδομένα της εποχής και ήταν αντικείμενο συζήτησης για πολύ καιρό.
Δυστυχώς, η ιστορική αναζήτηση δεν ανέδειξε το κείμενο της ομιλίας του Ελευθ. Βενιζέλου προφανώς λόγω παλαιότητας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
ΙΣΑΡΙ, Δημ. Γ. Κυριακόπουλου 1972
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΟΥ ΚΥΡΙΑΖΗΣ – ΙΑΤΡΟΣ ΜΑΙΕΥΤΗΡΑΣ
ΟΙ ΙΣΑΡΑΙΟΙ ΣΤΟ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1940
Στο αλβανικό μέτωπο το 1941, πολλοί Ισαραίοι έδωσαν το ηρωικό παρών. Πολλοί από αυτούς έδωσαν τη ζωή τους και άλλοι τραυματίστηκαν.
Σκοτώθηκαν: ο έφεδρος υπολοχαγός πεζικού Κυριάκος Χρ. Κυριακόπουλος στο Αργυρόκαστρο όπου και ετάφη, ο λοχίας Στάθης Παν. Ζιόμπολας και οι στρατιώτες Παναγιώτης Ηρ. Αποστολόπουλος, Χαρ. Αν. Λάμπρος, Νικόλαος Αθ. Δούκουρης, Γεώργιος Π. Αλεξανδρής, Αθανάσιος Γ. Κωστόπουλος, Θεόδωρος Π. Κωνσταντακόπουλος (από το Χρούσα).
Επίσης τραυματίστηκαν οι Απόστολος Γ. Σωτηρόπουλος ,Αριστείδης Χ. Κυριακόπουλος, Δημήτρης Γ. Κυριακόπουλος, Παν. Φ. Τόγκας και ο μόνιμος ανθυπολοχαγός Θεόδωρος Δ. Οικονομόπουλος, ο οποίος όταν απεβίωσε έφερε τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη σε τιμητική αποστρατεία.
https://isari.gr/index.php/el/to-isari/istorika-stoixeia#sigProId1dcee39062