ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΙΣΑΡΗ 1821-1985

Ιστορική αναδρομή
του Ιατρού Ασημακόπουλου Χαράλαμπου

Η μελέτη για τα εκπαιδευτικά δρώμενα της Κοινότητος Ίσαρη, ξεκινάει τα χρόνια μετά την επανάσταση του 1821, καθώς πριν και κατά τη διάρκεια αυτής, ουδεμία αναφορά, γραπτή ή προφορική, υπάρχει για την ύπαρξη σχολείων και γενικότερα εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων.

Το πρώτο σχολείο αρρένων ιδρύθηκε στο Ίσαρη γύρω στα 1845 και στεγάστηκε για περίπου 65 χρόνια στο Πύργο του Αγά, οίκημα που βρισκόταν στο κέντρο του χωριού, την ιδιοκτησία του οποίου είχε η εκκλησία του Αγ. Νικολάου, στη θέση του σημερινού κοινοτικού γραφείου (προφορική μαρτυρία).

Παράλληλα το 1883 ιδρύθηκε στο Ίσαρη σχολείο θηλέων το οποίο στεγάστηκε σε ιδιωτικό κτίριο. Αργότερα καταργήθηκε και επανιδρύθηκε το 1906.

Φ.Ε.Κ. 19ης ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1883 (Ένα ακόμα σπάνιο ντοκουμέντο) «Περί αντικαταστάσεως υπηρέτου του εν Ίσαρι Ελλ. Σχολείου»

Επί πρωθυπουργίας Χαριλάου Τρικούπη, στο Φ.Ε.Κ. της 19ης Ιανουαρίου 1883 με αριθμό 22 και στο άρθρο 19, αποφασίζεται η αντικατάσταση του επιστάτη  του Ελληνικού Σχολείου στο Ίσαρη, Αθ. Γεωργόπουλου από τον Ανδρ. Τσουτσουμπρή, με μηνιαίο μισθό 22 ½ νέων δραχμών. Υπογράφει ο Υπουργός Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκπαίδευσης Κ. Λομβάρδος.

Περίτεχνη μαρμάρινη πλάκα που μαρτυρά την επισκευή του Παρθεναγωγείου το 1918, στα θεμέλια του σημερινού κοινοτικού γραφείου

Τη διετία 1901-1902, το Δημοτικό Σχολείο απέκτησε δικό του κτίριο, με χρηματοδότηση του Ανδρέα Συγγρού στη θέση «Μίχου τ΄αλώνι» (άγνωστο γιατί). Αποτέλεσε υπόδειγμα τεχνικής, με μεγάλες αίθουσες, κήπους καθώς και γυμναστήριο. Η έρευνα σε ότι αφορά την επιλογή του Ίσαρη να χρηματοδοτηθεί από τον Ανδρέα Συγγρό δεν ανέδειξε κάποιο ιστορικό στοιχείο. Προφανώς κριτήρια ήταν τόσο τα πληθυσμιακά δεδομένα της εποχής καθώς το Ίσαρη κάλυπτε τις εκπαιδευτικές ανάγκες όλης της ευρύτερης περιοχής, όσο και η έντονη επιχειρηματική δράση του Ανδρέα Συγγρού τη περίοδο εκείνη.

Μετά τη μεταφορά του σχολείου αρρένων στο διδακτήριο Συγγρού, το σχολείο θηλέων μεταφέρθηκε στον Πύργο του Αγά. Διεσώθη έως το 1930, οπότε και κτίστηκε το γνωστό και επιβλητικό σχολικό κτίριο στην Αμπάρα, με δαπάνες των Ισαραίων της Αμερικής.

Πανοραμική φωτογραφία του Ίσαρη γύρω στα 1920. Δεξιά διακρίνεται το Παλαιό Σχολείο-κληροδότημα Συγγρού (βλέπε βέλος)

Νότια πλευρά Διδακτηρίου Συγγρού (Παλαιού Σχολείου) 1933

Το 1876 ιδρύθηκε, με ενέργειες του τότε βουλευτού Αθανασίου Κατριβάνου, το Ελληνικό Σχολείο ή Σχολαρχείο, το οποίο στεγαζόταν στην οικία του Νικολή Σακελλαριάδη, τότε Δημάρχου (προφορική μαρτυρία). Διατηρήθηκε έως το έτος 1891, οπότε και καταργήθηκε λόγω του μικρού αριθμού των μαθητών του. Το 1899 ανασυστάθηκε με τρείς τάξεις και διατηρήθηκε μέχρι το 1930.

Το 1925 η Αδελφότητα των εν Ουάσινγκτον Αμερικής Ισαραίων, αποφάσισε την ανέγερση σύγχρονου διδακτηρίου στο Ίσαρη.  Γι αυτό το σκοπό έγινε έρανος και συγκεντρώθηκε το ποσό των 5.000 δολαρίων, το οποίο και έλαβε η κοινότητα μέσω κατάθεσης στο υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας Μεγαλόπολης. Η έρευνα στο Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας δεν ανέδειξε κάποιο αποδεικτικό έγγραφο, προφανώς λόγω παλαιότητας της συναλλαγής.

Μαρμάρινη επιγραφή στη κεντρική είσοδο του Σχολείου.

Παράλληλα, το 1929, καταργήθηκαν τα Ελληνικά Σχολεία και έγιναν τα εξατάξια δημοτικά. Ως εκτούτου οι μαθητές των δύο σχολείων, αρρένων και θηλέων, έφτασαν τον αριθμό 150. Αναγκαία, λοιπόν, κρίθηκε η ανέγερση νέου σχολείου καθώς τα δύο ήδη υπάρχοντα, δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις για τη συμφοίτηση αρρένων και θηλέων.

Έτσι λοιπόν, η εν Αμερική αδελφότητα όρισε επιτροπή την οποία αποτελούσαν οι : Χρήστος Σιώρης, Βασίλειος Κυριαζής, Νικόλαος Ρούπας, Αγαμέμνων Ανδριόπουλος, Ανδρέας Μποζιώτης ( Διευθυντής του δημοτικού σχολείου) και Στέφανος Κώτσιρας (Διευθυντής του ελληνικού σχολείου).

Λίγο καιρό αργότερα, η επιτροπή εκλογής οικοπέδου επισκέφτηκε το Ίσαρη και αποφάνθηκε ότι το νέο διδακτήριο έπρεπε να οικοδομηθεί στην άκρη της δυτικής  πλευράς του χωριού, σε οικόπεδο ιδιοκτησίας Αποστόλου Ρούσσου, στη θέση Αμπάρα. Να σημειωθεί ότι η εν λόγω έκταση εξασφάλιζε τα προς το ζην στον Απόστολο Ρούσσο όντας ένας ,από τους μεγαλύτερους, αμπελώνες του χωριού.

Την απόφαση της επιτροπής επικύρωσε με επιτόπια αυτοψία, ο αρχιτέκτονας του υπουργείου Παιδείας Κων/νος Ρουσόπουλος. Κατόπιν της θετικής απάντησης του Συλλόγου, η Επιτροπή προχώρησε στην αγορά του κτήματος του Απ. Ρούσσου, έναντι 60.000 δραχμών και ζήτησε από τη Νομαρχία Αρκαδίας τη σύνταξη του αρχιτεκτονικού σχεδίου του Σχολείου, το οποίο και υλοποίησε ο Μηχανικός Βασίλειος Γεωργούλης. Οι εργασίες ανέγερσης του διδακτηρίου άρχισαν το 1930 και προχώρησαν με ταχύ ρυθμό, υπό την επίβλεψη του εργολάβου Γεωργίου Τσακούμη από το Ζευγολατιό Μεσσηνίας και του Μηχανικού Β. Γεωργούλη. Τον Οκτώβριο του 1932 το σχολείο ήταν έτοιμο να υποδεχτεί τους Ισαραίους μαθητές. Το συνολικό κόστος αυτού ανήλθε στο ποσό του 1.100.000 δραχμών. Το σχολείο μεταφέρθηκε στο καινούργιο διδακτήριο το 1934 και το διδακτήριο Συγγρού εγκαταλείφτηκε.

Το κτίριο έπαθε πολλές ζημιές τη περίοδο 1941-1949 τόσο από τις δυνάμεις των στρατών κατοχής, όσο και από τους αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος (κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο), οι οποίοι το χρησιμοποιούσαν για τον στρατωνισμό τους.

Φωτογραφία Νέου Δημοτικού γύρω στο 1933

Σπάνια φωτογραφία του Νέου Δημοτικού Σχολείου το 1933

Το σχολείο στεγάστηκε στο διδακτήριο μέχρι και τη κατάργηση του το 1985.

Από μηχανικής άποψης η κατασκευή του Σχολείου είναι μικτή, αποτελούμενη από συμπαγή λιθοδομή στα κάθετα στοιχεία και από ημι-οπλισμένο σκυρόδεμα στα οριζόντια. Το ισόγειο αποτελείται από δύο κύριους χώρους, τα μαγειρεία και μία μεγάλη αίθουσα που βλέπει σε στεγασμένο ημιυπαίθριο. Εσωτερική στέρνα καλύπτει τμήμα του ισογείου, σε επέκταση του ημιυπαιθρίου. Η είσοδος στον όροφο, γίνεται από δύο σημεία της ανατολικής πλευράς του οικοπέδου, με διαφορετική στάθμη. Η επικοινωνία με το ισόγειο είναι εξωτερική και πέτρινα σκαλιά οδηγούν σ’ αυτό. Υπάρχει για τον όροφο και δεύτερη βοηθητική είσοδος, στο πίσω βόρειο μέρος του κτιρίου, χαμηλότερα από τη στάθμη του επαρχιακού δρόμου.

Η Πρωτοβάθμια εκπαίδευση ακολούθησε και αυτή, την ερημοποίηση της υπαίθρου μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ενδεικτική αυτής είναι μία υπάρχουσα στατιστική, που επιβεβαιώνει την πληθυσμιακή μεταπολεμική κατάρρευση του Ίσαρη. Το έτος 1948-1949  το σχολείο είχε συνολικά 103 μαθητές (68 άρρενες – 35 θήλεις). Το 1958-1959 είχε 56 (33 άρρενες-23 θήλεις). Το 1968-1969 είχε 44 μαθητές (24 άρρενες-20 θήλεις).

Πολλοί αξιόλογοι, εξαιρετικής μόρφωσης και δυναμικοί δάσκαλοι υπηρέτησαν στο Ίσαρη. Ο πρώτος, μετά την απελευθέρωση, γνωστός Ισαραίος διδάσκαλος φέρεται να είναι ο Παπα-Λεωνίδας Οικονομόπουλος (περί τα 1860 έως το 1900), ο οποίος ήταν απόφοιτος της Ριζαρείου Σχολής.

Ακολουθούν ο Παπα-Θανάσης Σιώρης, ο Γρ. Κώτσιρας, τα αδέλφια Γιάννης και Παντελής Σιώρης (παιδιά του Παπαθανάση Σιώρη). Τους διαδέχθησαν ο Ιωάννης Ανδριόπουλος, ο Ανδρέας Μποζιώτης, ο Νικόλαος Ρούσσος και ο Νικόλαος Κυριακόπουλος ή Λέντος.

Ωστόσο, και άλλοι, μη Ισαραίοι δάσκαλοι υπηρέτησαν στο Ίσαρη, όπως ο Γιάννης Αποστολόπουλος, από τα Παραδείσια, η Ολυμπία Λυμπέρη Βασιλοπούλου ( το γένος Ρουμβούτσου), ο Νικ. Καστραντάς, ο Ιωάννης Παπαηλίου. Επίσης στο δημοτικό θηλέων , περί το 1895 φέρονται ως διδασκάλισσες η Κορίνα Παπαντώνη, η Ουρανία Λέρτου, η Όλγα Παπαντώνη, η Μαρία Κροντήρη κ.α. Νεώτεροι διδάσκαλοι φέρονται οι : Δήμητρα Αντροπούλου, Δημήτριος Βίγλας, Ασημίνα Γιαννοπούλου, Παναγιώτα Καρακάση, Ελένη Κατριβάνου, Αφροδ. Κουτσουρέλη, Αντ. Κωστοπούλου, Ματίνα Μαλάτου, Βασίλειος Μερτζιώτης, Χρ. Μπογιούκος, Σωτήριος Μπουζιάνης, Κων/νος Νιάμτσιος, Κων/νος Νικολόπουλος, Αθαν. Παπαγεωργίου, Λεων. Παπαθανασίου, Άννα Πέτρα, Γεωργία Πετροπούλου, Αικατερίνη Πλαγιανάκου, Περικλής Πούλος, Νικόλαος Ρουμπιές, Κων/νος Ρούπας, Ανδρέας Στασινόπουλός, Κων/νος Στρουμπούλος, Ελένη Τσενέ, Κρυστάλλω Χασάπη, Φωτεινή Χρονοπούλου. Τελευταία δασκάλα του Δημοτικού Σχολείου στην Αμπάρα φέρεται η Αικατερίνη Λαμπρακοπούλου το 1985.

Διδάσκαλοι του Ελληνικού Σχολείου Ίσαρη φέρονται πριν το 1900 οι Θ. Θεοφανόπουλος (περί το 1881) και Δημ. Σταθόπουλος ( από την οικογένεια των Καρμιραίων). Ακολούθησαν οι Βελησ. Παπαγεωργίου, Δημ. Τριαντόπουλος, Παν. Οικονομίδης (Σχολάρχης), Κων. Παπασπυρίδης, Βασ. Τσαφαράς από τα Λαγκάδια, Μιχ. Κίντζιος, Μ. Κωνσταντόπουλος (Σχολάρχης), Χρ. Παναγάκης, Κ Μυσίρης, Ι. Καραλέκας, Δ. Αναγνωστόπουλος, Ν. Παπαγιαννόπουλος, Αρ. Φιλδισάκος, Αγαπ. Ιωαννίδης κ.α.

Τελευταίοι καθηγητές στο Σχολαρχείο του Ίσαρη υπηρέτησαν οι Ισαραίοι καθηγητές Στέφ. Κώτσιρας και Κωνστ. Καντής. Σε ότι αφορά τον πρώτο, γίνεται γνωστό από το Απολυτήριο του παππού μου, Αθανασίου Παναγιώτου Ρούσσου, το οποίο με ιδιαίτερη περηφάνια δημοσιεύω,  ότι πράγματι υπήρξε Σχολάρχης τη χρονιά 1927-1928. Αναδεικνύεται επίσης, η διδακτέα ύλη της εποχής η οποία ήταν: Θρησκευτικά, Αρχαία Ελληνικά, Νέα Ελληνικά, Μαθηματικά, Γαλλικά, Ιστορία, Γεωγραφία, Φυσική καθώς και Καλλιτεχνικά και Γυμναστική.

Απολυτήριο Αθανασίου Παν. Ρούσσου, 14 Ιουλίου 1928

Αναγκαία, όσο ποτέ κρίνεται η αξιοποίηση του σχολικού κτιρίου στην Αμπάρα. Η εναρμόνιση του με το φυσικό περιβάλλον καθώς και η συμπαγής κατασκευή του μπορούν να το καταστήσουν άνετα ως ένα πλήρες πολιτιστικό, μουσειακό ή περιβαλλοντολογικής αγωγής, κέντρο. Επάνω σ’ αυτό έχουν εκπονηθεί πολλές αρχιτεκτονικές καθώς και μεταπτυχιακές μελέτες. Ενδεικτικά αναφέρω τις κάτωθι: α) «Γενική διαχειριστική μελέτη του τοπικού διαμερίσματος Ίσαρη του Δήμου Μεγαλόπολης» της αρχιτέκτονα μηχανικού Μπακιρτζή Μαρίας, με έμφαση στη δημιουργία ενός κέντρου περιβαλλοντολογικής εκπαίδευσης καθώς και ενός κέντρου πολυδραστηριοτήτων, β) Πτυχιακή εργασία των Κατσιρούμπα Ευθ., Αμανατίδη Αθαν. και Γκανά Χρήστου, από τη Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών του Τ.Ε.Ι. Πειραιά, με θέμα την αλλαγή χρήσης του Σχολείου σε λαογραφικό μουσείο και εκθεσιακό χώρο παραδοσιακών προϊόντων.

Απαραίτητο κριτήριο για την επίτευξη του στόχου αυτού είναι η συνεργασία όλων των τοπικών φορέων της ευρύτερης περιοχής, αλλά το σημαντικότερο είναι η σύμπνοια των κατοίκων του χωριού, με γνώμονα πάντα τη μελλοντική του εξέλιξη, πέρα και πάνω από τις προσωπικές τους διαφορές.

Αντί επιλόγου, αξίζει να τονίσουμε καθώς και να τιμήσουμε την προσπάθεια των Ισαραίων της Αμερικής, οι οποίοι, παρά τις αντιξοότητες της εποχής, με αξιοσημείωτο ζήλο, συγκέντρωσαν ένα υπέρογκο ποσό καθώς και επέβλεψαν την ανέγερση του επιβλητικού Σχολείου στην Αμπάρα. Ας είναι το παράδειγμά τους, φάρος για τους δικούς μας στόχους.

Φωτογραφία Νέου Δημοτικού γύρω στο 1951

Ο δάσκαλος Ανδρέας Μποζιώτης, ο οποίος έδωσε μεγάλο αγώνα για την ίδρυση του σχολείου έγραψε το ακόλουθο ποίημα, το οποίο απαγγέλθηκε στα εγκαίνια από τον μαθητή του Μπίλη Ξηρόκωστα και προκάλεσε δάκρυα χαράς και συγκίνησης.                                                         

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

α)Ζαχαρόπουλος Γεώργιος. Από το «κρυφό» σχολειό στο ολοήμερο σχολείο. Χρονικό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Αρκαδία (1821-2010). Τρίπολη 2010.

β) Κυριακόπουλου Δημ. Ίσαρη  1972.

γ) Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος.

δ) Μπακιρτζή Μαρία. Γενική Διαχειριστική μελέτη του τοπικού διαμερίσματος Ίσαρη του Δήμου Μεγαλόπολης. 2008.

ε) Κατσιρούμπας Ευθ., Αμανατίδης  Αθαν., Γκανάς Χρήστος. Πτυχιακή Εργασία: «Αλλαγή χρήσης Δημοτικού Σχολείου στο Ίσαρη Αρκαδίας, σε λαογραφικό μουσείο και εκθεσιακό χώρο παραδοσιακών προϊόντων». Τ.Ε.Ι. Πειραιά.

στ) προφορικές ανώνυμες αναφορές.